Nortes Valls, O., (1979), en su exhaustivo Estudio del léxico latino medieval en diplomas aragoneses anteriores a 1157, explica
28. ZAHALMEDINA, ZABALMEDINA, ZALMEDINA [variantes morfológicas y gráficas: zahalmed-, 1121 VEbro I 18 (zahamed-, 1136 VEbro II 199); cahalmed-, 1123 VEbro I 32; sahalmed-, 1142 VEbro II 228 / z a f a 1 m e d-, 1142 ACHuesca 158 (afalmed-, Del Arco, Huesca, pág. 66) / zaualmed-, 1098 Pedro I, 44 (zalualmed-, 1132 VEbro I 75; zaualmet-, 1128 VEbro I 56); çaualmed-, 1124 VEbro I 43, cabalmed-, 1154 VEbro II 257 / zaalmed-, 1121 VEbro I 24; çaalmed-, 1113 ACHuesca 112 / çalmed-, 1113 ACHuesca 111; calmed-, 1133 VEbro I 78] — (del árabe sâhib al-madîna, 'inspector de la ciudad'): "zabalmedina", "jefe de policía"(1).
1098 Pedro I, 44: ego Petrus Sangiz... rex facio hanc albara ad te Lope Fortuniones zaualmedina, dono tibi in Osca illas casas de Zamega Iben Hut. — 1099 (orig.) Pedro I, 62: Garcia Necones merino et Lope Fortuniones zaualmedina in Osca et senior Acenar Garcez merino in ualle de Funes. — 1113 ACHuesca 111: testes huius confirmacionis sunt Dodo episcopus Osce... et Sancius Sancii çalmedina. —1126 ? Lacarra, Mandatos III: Adefonsus... rex a te Sango Fertungons zaalmedina meo fideli, salutem. Sapias tu quomodo dixit mihi Lop Garcez in Faro de illa hereditate que ego donaui ad Guarin in Zaragoza quomodo laxauit illam ad Sanctum Saluatorem. Et dico tibi et forte mando in hora quando uideris ista mea carta semper mittas illos canonicos in illa hereditate de Guarin et non laxes illos tortum facere ad nullo homine. Et hoc non fallat si me amas. — 1128 (orig.) CSerós 24: testimonias... dopnus Felix canonicus... et Sancius Ichannes senior de Osca, Dauid merino; Sancius Necons zabalmedina. — 1134 Lacarra, Mandatos, IV: Adefonsus... rex tibi zaualmedina de Zaragoza, salutem. Dico tibi et forte mando ut... quale habes tu facta pesquisa et habes pesquirata et iudicato de illa uinea de senior Lop Garcez quod tale habeant. — 1142 VEbro II 225: postea penituerunt se... de illa prefata uenditione, et fuerunt ante Sanz Fortunons zahalmedina et ante bonos homines cura illo preposito et alios seniores Sancti Saluatoris, et habuerunt iuditium inter se. — 1146 ACHuesca 172: regnante comite... de Barcelona in Aragon et Supraarb et in Ripacurcia. Ferriç senior in Osca. Sanco Sanç çalmedina. Eneco Arceç Marroqui merino. Petro Fertunons de Elson iuticia.
(1) No conviene entender la definición "jefe de policía" de modo estricto o exclusivo: además de las atribuciones únicamente policiales que presentan docs. como el nuestro de 1126 ?, aparece el zahalmedina desempeñando funciones —aunque no sean relevantes— que lo relacionan con actividades de tipo judicial, sea a título personal (nuestro documento de 1184), sea en conexión con el asesoramiento de los 'boni homines' (doc. de 1142), En sentido amplio, sería, pues, un "gobernador de una ciudad", según lo define Dozy (op. cit., ibid.), aunque seguramente eso exceda de sus atribuciones teóricas. Acerca de las funciones de los primitivos zahalmedina en el Califato de Córdoba, véase s. v. sauaxorda, nota 27. Señalemos, por fin, que la voz zabalmedina tuvo uso frecuente tan sólo en romance aragonés.